W relacjach handlowych może dojść do opóźnień w płatnościach lub dostawach. Często mamy do czynienia ze zwykłym opóźnieniem, po którym następuje dobrowolne spełnienie zaległego świadczenia, jednak czasami dłużnik nie chce zapłacić lub spełnić świadczenia lub nie jest w stanie z powodu własnej niewypłacalności. Bardzo często odmowa płatności jest usprawiedliwiona niespełnieniem wzajemnego świadczenia przez drugą stronę, w tym także np. dostawą wadliwego towaru lub uchybieniem warunkom umowy. Odmowa płatności może również mieć na celu uzyskanie w przyszłości zniżki odnośnie umówionych świadczeń. Dobrze, aby w takich sytuacjach wierzyciel wiedział, jakie środki prawne mu przysługują, pamiętając, że odpowiednie negocjacje z druga stroną i ewentualne przeformułowanie warunków umowy mogą nieraz lepiej zabezpieczyć jego wierzyciela. W niniejszym artykule omówione zostaną środki przysługujące zagranicznemu wierzycielowi we Włoszech wraz z opisem zalet i wad postępowań o wydanie nakazu zapłaty we Włoszech oraz na poziomie europejskim.
1. Właściwość sądu
Pierwszym krokiem jest określenie właściwego sądu. Dobrze jest, gdy strona wie, który sąd jest kompetentny jeszcze przed zaistnieniem sporu sądowego, co pozwala przygotować dobrą strategię działań pozasądowych oraz zwrócenie się w kwestii pomocy prawnej do odpowiedniego prawnika. Kwestia spraw cywilnych i handlowych jest na poziome unijnym unormowana w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1215/2012 z 12 grudnia 2012 roku. Na wstępie należy stwierdzić, czy strony zawarły w umowie klauzulę arbitrażową określającą jako właściwy sąd danego państwa lub trybunał arbitrażowy. Jeżeli brak takiego postanowienia umownego, właściwy będzie sąd miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego lub inny sąd przewidywany dla danego wypadku przez Rozporządzenie. Przykładowo, Rozporządzenie zakłada, że w przypadku świadczenia usług, powództwo może być wniesione do sądu właściwego dla miejsca gdzie usługi miały być spełnione, lub – odpowiednio dla umowy kupna-sprzedaży – do sądu miejsca, gdzie miała być wykonana dostawa.
2. Faza pozasądowa
W przypadku właściwości sądu włoskiego, dobrą praktyką jest uprzednie podjęcie działań pozasądowych w celu odzyskania należności, w celu poznania powodów niespełnienia świadczenia lub braku płatności. W ten sposób wierzyciel może utrzymać relację zaufania z drugą stroną, gdyby był zainteresowany utrzymaniem stosunku umownego. Prawo włoskie zapewnia wierzycielowi w stosunkach dłużnikiem środek prawny przerywający bieg przedawnienia – oświadczenie o stanie zwłoki dłużnika (la messa in mora): w takim piśmie wierzyciel może wyznaczyć dłużnikowi termin na spełnienie świadczenia. Zastosowanie takiego środka nie jest niezbędne, jednak wysoce zalecane.
3. Nakaz zapłaty we Włoszech – pojęcie i postępowanie.
Jeżeli pozasądowe próby rozwiązania problemu okażą się bezskuteczne, wierzyciel może zdecydować się w celu odzyskania należności na postępowanie sądowe. Nakaz zapłaty to postanowienie, za pomocą którego sędzia nakazuje danemu podmiotowi zapłatę lub zwrot określonej rzeczy innemu podmiotowi (wystawiane bez udziału w postępowaniu strony zobowiązanej do zapłaty lub zwrotu) w oparciu o całościową ocenę dostarczonych dowodów na piśmie. Postępowanie zakończone wydaniem nakazu zapłaty to tzw. postępowanie uproszczone (procedimento sommario), charakteryzujące się szybkim przebiegiem oraz przesunięciem fazy rozpatrzenia sprawy co do meritum, która ma miejsce w wypadku wniesienia sprzeciwu przez dłużnika. Jeżeli sprzeciw nie zostanie wniesiony, nakaz zapłaty kończący postępowanie, może być wykonany jak wyrok.
Żeby został wydany nakaz zapłaty, musza być spełnione przesłanki z art. 633 włoskiego kodeksu postepowania cywilnego, który stanowi, że wierzytelność, mająca za przedmiot sumę pieniężną, określoną ilość rzeczy zamiennych lub roszczenie dotyczące dostawy określonej rzeczy ruchomej, musi być:
- bezsporna (tzn. mieć jasno określone granice i treść)
- o ustalonej wysokości;
- wymagalna (tzn. nie może być dla niej zastrzeżony warunek, ani termin).
Wierzytelność musi również wynikać z dowodu na piśmie. Mogą być przedstawione np. faktury, korespondencja mailowa lub dokumenty przewozu. Z drugiej strony, niektóre dokumenty mogą być wystarczające do wystawienia nakazu zapłaty, jednak nie do poparcia żądań w przypadku wniesienia sprzeciwu przez dłużnika i wynikłego z tego rozpatrzenia sprawy co do meritum. Krótko mówiąc, jeżeli jedynymi dowodami, którymi dysponuje wierzyciel, są faktury, sędzia wyda nakaz zapłaty, ale w przypadku wniesienia sprzeciwu przez dłużnika – kolejny wyrok go uchyli.
Nakazowi zapłaty może być nadany, bez udziału dłużnika, rygor natychmiastowej wykonalności, w wypadkach, gdy:
- wierzytelność wynika z tytułu mającego szczególną moc dowodową (weksel, czek bankowy, akt notarialny lub dokument otrzymany od upoważnionego urzędnika publicznego);
- wskutek opóźnienia wierzyciel poniósłby poważną szkodę (np. ryzyko upadłości wierzyciela lub dłużnika);
- wierzyciel przedstawił dokumentację potwierdzającą wierzytelność podpisaną przez dłużnika.
Odpisy nakazu zapłaty i sprzeciwu muszą być doręczone stronie przeciwnej w ciągu 60 dni od wydania orzeczenia na terenie Włoch, a jeżeli doręczenie ma być dokonany za granicą – 90 dni. Brak doręczenia w powyższych terminach skutkuje bezskutecznością nakazu zapłaty, jednak wniosek może być przez wierzyciela przedstawiony na nowo.
Dłużnik może wnieść sprzeciw w formie pozwu w ciągu 40 dni od doręczenia nakazu zapłaty (50 dni, jeżeli ma miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym kraju UE), wskutek czego rozpoczyna się postępowanie cywilne na zasadach ogólnych.
4. Europejski nakaz zapłaty – pojęcie i postępowanie
W sprawie cywilnej i handlowej, w przypadku wierzytelności międzynarodowej, wierzyciel może zdecydować się na postępowanie sądowe dążące do wydania europejskiego nakazu zapłaty, zgodnie z postanowieniami Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1896/2006 z 12 grudnia 2006 roku – tytułu wykonawczego bez potrzeby dokonywania kolejnych formalności na terytorium Unii Europejskiej, z wyjątkiem Danii. Wniosek jest dopuszczalny, jeżeli:
- odnośna wierzytelność jest pieniężną należnością o ustalonej wysokości;
- co najmniej jedna ze stron przebywa lub ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym, niż państwo wniesienia wniosku;
- sędzia jest właściwy zgodnie z zasadami wynikającymi z rozporządzenia (UE) nr 1215/2012.
Pozew o wydanie europejskiego nakazu zapłaty jest wnoszony na urzędowym Formularzu A określonym w załączniku I do Rozporządzenia (WE) nr 1896/2006. Oceniwszy czy zostały spełnione przesłanki oraz czy pozew jest uzasadniony, Sąd przyjmuje go wydając nakaz na Formularzu E (zał. V do powyższego Rozporządzenia) podlegający doręczeniu drugiej stronie, lub go odrzuca na formularzu D (zał. IV). Odrzucenie pozwu nie podlega zaskarżeniu, jednak brak przeciwskazań, aby powód wniósł taki pozew ponownie lub skorzystał z możliwości uzyskania krajowego nakazu zapłaty. W terminie 30 dni od doręczenia nakazu, dłużnik może wnieść od niego sprzeciw na Formularzu F (zał. VI), nie będąc zobowiązanym do wskazywania przyczyn.
W przypadku wniesienia sprzeciwu, postępowanie przebiega zgodnie z regulacją procedury cywilnej przez dane państwo członkowskie. W wypadku zaś, gdyby dłużnik nie przedstawił sprzeciwu, sąd potwierdza wykonalność nakazu na Formularzu G (zał. VII).
5. Nakaz zapłaty prawa włoskiego czy europejskiego – który wybrać?
Dwa środki prawne omówione powyżej wymagają takich samych kosztów są z pewnością jednymi z najbardziej szybkich i odpowiednich sposobów na rozwiązanie sporu. Ponadto, nie trzeba korzystać z usług adwokata, aby uzyskać europejski nakaz zapłaty. Niemniej jednak, regulacja włoska nie jest na tę chwilę wystarczająco skoordynowana z europejską. Z jednej strony, włoski system obsługujący elektroniczne postępowanie nie daje możliwości wniesienia w jego ramach pozwu o europejski nakaz zapłaty, z drugiej zaś, wniesienie sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty powoduje wyznaczenie terminu na rozpoczęcie od nowa postępowania na zasadach ogólnych (por. Sąd w Rovereto, 8 czerwca 2016 roku) w związku z czym, w większości wypadków postępowanie europejskie okazuje się być stratą czasu i pieniędzy, której można uniknąć. Jeżeli druga strona jest objęta postępowaniem upadłościowym natomiast, bezcelowe będzie wniesienie przez wierzyciela wniosku o wydanie nakazu zapłaty, bowiem w takim wypadku należałoby złożyć wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu upadłościowym. [zobacz też: Postępowanie upadłościowe we Włoszech – windykacja należności]
